Άρθρο της Dilek Kurban στην Εφημερίδα AGOS με τίτλο "Η Ίμβρος στη Νέα Σμύρνη: Αναζητώντας το μέλλον στη σκιά του παρελθόντος"

Δευτέρα, 11 Απριλίου 2011

"(...) Νοιάζονται για την Ίμβρο, λες και δεν θα έμενε κανένα άλλο πρόβλημα στον κόσμο αν επιλύονταν όλα τα ζητήματα αυτού του μικρού νησιού, το οποίο λεηλάτησε το τουρκικό κράτος και το έκανε αβίωτο για τους Ρωμιούς κατοίκους του. Αφενός μια τέτοια παθιασμένη διεκδίκηση και αφετέρου μια τόσο στενή πολιτική αντίληψη είναι αυτή, που ο άνθρωπος δεν μπορεί να μην συγκινηθεί και αφετέρου να μην σαστίσει."


 
 

 

Εφημερίδα Agos
Ενότητα: Ταυτότητα
Σειρά ʼρθρων: Οι «ʼλλοι» Ανάμεσά Μας 
Ημ/νία: 15/10/2010, Σελ.13
Συγγραφέας: Dilek Kurban
Μετάφραση: Βαλέρια Αντωνοπούλου


Η Ίμβρος στη Νέα Σμύρνη:
Αναζητώντας το μέλλον στη σκιά του παρελθόντος

Ακόμη κι αν λίγο παλιότερα είχα συνειδητοποιήσει ότι υπάρχει μία ταυτότητα που λέγεται «Ιμβριακή ταυτότητα», μονάχα πέρσι, όταν ήρθα στην Αθήνα, άρχισα για πρώτη φορά να καταλαβαίνω τι σημαίνει αυτό. Όταν τους παρατήρησα να ζουν στην Ελλάδα στριμωγμένοι σε ένα καθαρτήριο, σε μια γκρίζα ζώνη ανάμεσα σε ξενιτιά και σπίτι, ακριβώς όπως και οι άλλοι Ρωμιοί της Τουρκίας. Φέτος τους γνώρισα καλύτερα τους Ιμβρίους χάρη στο έντονο ενδιαφέρον, τη ζεστασιά και τη φιλοξενία που μας επέδειξαν. Σε αντίθεση με τους υπόλοιπους Ρωμιούς που ζουν στην Ελλάδα, ενδιαφέρονται πολύ λιγότερο για τη γενικότερη πολιτική της Τουρκίας και τα προβλήματα της κοινότητας των Ρωμιών της Πόλης. Το μυαλό, η σκέψη και η ψυχή τους είναι στην Ίμβρο. Ένας τόσο μικρός κόσμος, ένα τόσο μικροσκοπικό πολιτικό πεδίο που ραγίζει την καρδιά του ανθρώπου. Νοιάζονται για την Ίμβρο, λες και δε θα έμενε κανένα άλλο πρόβλημα στον κόσμο αν επιλύονταν όλα τα ζητήματα αυτού του μικρού νησιού, το οποίο λεηλάτησε το τουρκικό κράτος και το έκανε αβίωτο για τους Ρωμιούς κατοίκους του. Αφενός μια τέτοια παθιασμένη διεκδίκηση και αφετέρου μια τόσο στενή πολιτική αντίληψη είναι αυτή, που ο άνθρωπος δεν μπορεί να μην συγκινηθεί και αφετέρου να μην σαστίσει.
   Ο Σύλλογος Ιμβρίων που βρίσκεται στη Νέα Σμύρνη, είναι ένας σύλλογος «συντοπιτών» και στεγάζεται σε ένα τετραώροφο κτίριο όπου φιλοξενούνται διαφορετικοί χώροι για κάθε ηλικιακή κατηγορία των μελών του. Οι τοίχοι κοσμούνται με φωτογραφίες της Ίμβρου. Είναι κυρίως παλιές φωτογραφίες που απεικονίζουν τη ζωή που άφησαν πίσω και στην κατάσταση που την είχαν αφήσει πίσω. Τα μάτια των Ιμβρίων της Ελλάδας που κοιτάζουν συνεχώς πίσω έχουν «παγώσει» το νησί τους σε ένα σημείο στο παρελθόν. Η μνήμη τους έχει σαν ορόσημο την ημέρα που εξαναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το νησί. Δε θέλουν να βλέπουν πώς κύλησε η ζωή στο νησί από τότε ως σήμερα. Βέβαια που και που δε λείπουν και οι ενδεικτικές φωτογραφίες που παρουσιάζουν την αλλοίωση που με άγαρμπο τρόπο έχουν επιφέρει στο νησί οι Τούρκοι και το κράτος. Σαν μια αντίθεση σε σχέση με την ομορφιά στις φωτογραφίες που αποτυπώνουν το παρελθόν, σαν να υπενθυμίζουν πόσο μεγάλη παρακμή έφερε μια Ίμβρος χωρίς τους Ρωμιούς.
   Αυτή δεν ήταν καμιά μικρή καταστροφή. Το τουρκικό κράτος κατάφερε μέσα σε 50 χρόνια να «απαλλαχθεί» σε μεγάλο βαθμό από τους Ρωμιούς της Ίμβρου, τους οποίους δεν είχε καταφέρει να διώξει μέσω της ανταλλαγής των πληθυσμών. Μετατρέποντας σε κόλαση τη ζωή τους στο νησί, τρομοκρατώντας τους, εκφοβίζοντάς τους, κλείνοντας τα σχολεία τους, στέλνοντας επάνω τους τους βαρυποινίτες των αγροτικών φυλακών που είχαν ιδρυθεί στο νησί, μένοντας αμέτοχο στους βιασμούς γυναικών και τις λεηλασίες σπιτιών, μετατρέποντας το  νησί σε στρατιωτική ζώνη, υφαρπάζοντας τα εδάφη των νησιωτών μέσω του «κτηματολογίου», καταστρέφοντας τον πλούτο του νησιού, θέτοντας εμπόδια στη γεωργία και την αλιεία, εγκαθιστώντας στο νησί Τούρκους και Κούρδους που έφεραν από χωριά από κάθε γωνιά της Τουρκίας, λεηλατώντας τις εκκλησίες του νησιού... Με αυτό τον τρόπο, αφενός μειώθηκε ο πληθυσμός των Ρωμιών του νησιού περίπου στους 250, αφού κατά χιλιάδες εγκατέλειψαν το νησί και την Τουρκία μη μπορώντας να αντέξουν τις πιέσεις που υφίσταντο. Αφετέρου δε, αυξήθηκε το ποσοστό του μουσουλμανικού πληθυσμού στο νησί ως αποτέλεσμα των πολιτικών δημογραφικής χειραγώγησης της Τουρκίας, όμοιων με εκείνων που έκανε το Ισραήλ στην Παλαιστίνη. Σήμερα, οι περίπου 250 ηλικιωμένοι Ρωμιοί που παρόλα αυτά παρέμειναν στην Ίμβρο, παρά τις ενοχλήσεις που δέχονται από το κράτος και το μουσουλμανικό πληθυσμό του νησιού, συνεχίζουν να φυλάνε το νησί τους.

   Όσο για τους Ιμβρίους της διασποράς, σε κάθε γωνιά της γης, αυτοί ονειρεύονται να σμίξουν κάθε Αύγουστο στο νησί τους. Όπως και οι Ίμβριοι της Νέας Σμύρνης. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας στο σύλλογο, πρόβαλλαν μπροστά μας εικόνες που θύμιζαν το ρωμαίικο παρελθόν του νησιού και τη ζωή στην Ίμβρο του χθες. Οι φωτογραφίες στους τοίχους, το βιβλίο που περιέχει φωτογραφίες της Ίμβρου μέσα από το φακό του Σπύρου Μελετζή, οι χάρτες στους οποίους σημειώνονται οι παλιές ελληνικές ονομασίες όλων των σημείων του  νησιού – χωριά, σπίτια, χωράφια, κρήνες, λίμνες, όρμοι –. Οι Ίμβριοι τα έχουν καταγράψει με ασυγκράτητο πάθος. Τις φωτογραφίες, τα έγγραφά τους, τους ήχους, τις αναμνήσεις... Το γεγονός ότι στις μέρες μας αρχίζει να χάνεται η παρουσία των Ρωμιών στο νησί, τους ωθεί να καταγράψουν τη ζωή του νησιού στο χθες, καθώς και τα ίχνη που αυτή άφησε. Με λίγη ανησυχία και πανικό, με μεγάλο ενθουσιασμό και ζήλο, καθώς και με λίγη ελπίδα προβαίνουν στην καταγραφή των περασμένων.
   Συγκέντρωσαν χιλιάδες φωτογραφίες από τις απανταχού ιμβριώτικες οικογένειες. Στην οθόνη παρακολουθούμε εικόνες της καθημερινής ζωής στο νησί του 1940, 1950 και 1960. Βλέπουμε τους Ρωμιούς της Ίμβρου ενώ κάνουν όλοι μαζί – άντρες και γυναίκες – πικνίκ, διασκεδάζουν, δουλεύουν στα χωράφια, ψωνίζουν στην πλατεία του χωριού, στέκονται στην έξοδο της εκκλησίας... Και καθώς παρακολουθούμε τη ζωή στο νησί, τα αυτιά μας είναι στο Στέλιο, το Στέλιο και τον Κώστα που μοιράζονται μαζί μας για πρώτη φορά τις εικόνες και τις γνώσεις που έχουν συγκεντρώσει μέσα από μια έρευνα που διαρκεί χρόνια. Από τη μία, καθένας τους προσπαθεί να μας πείσει ότι το δικό του χωριό είναι το πιο όμορφο ανάμεσα στα χωριά του νησιού που δείχνουν οι φωτογραφίες που κοιτάζουμε. Από την άλλη, περιγράφουν τη ζωή στο νησί, έτσι όπως άκουσαν για αυτήν από τους μεγαλύτερους σαν να την έχουν ζήσει και οι ίδιοι εκεί. Ο ένας μετά τον άλλο διηγούνται ιστορίες. Όταν μετά την ανταλλαγή δεν απέμειναν Ρωμιοί στην Ανατολία,  η απασχόληση στον τομέα της παροχής υπηρεσιών στους Ρωμιούς της Πόλης «ανατέθηκε» στους Ιμβριώτες. Οι οικογένειες του νησιού άρχισαν να στέλνουν για δουλειά τους νέους στα ξένα ως οδηγούς, ως υπηρέτες. Έπειτα, όλα τα χωριά του νησιού – εφτά στον αριθμό – πλην ενός είχαν ιδρυθεί πίσω από τους λόφους, σε μέρη μακριά από τη θάλασσα για να προστατεύονται από τις επιθέσεις των πειρατών. Μέσα στην πρώτη ομάδα χωρικών που στάλθηκε από τη Σαμψούντα και εγκαταστάθηκε στην Ίμβρο μέσω του κράτους το 1960 με σκοπό να διαταράξει τη δημογραφική κατανομή του νησιού υπέρ των μουσουλμάνων μάλλον ήταν και Ρωμιοί Πόντιοι. Αυτοί οι κρυπτοχριστιανοί Πόντιοι μιλούσαν στα κρυφά ελληνικά με τους ντόπιους Ρωμιούς του νησιού...

   Όταν φύγαμε από το σύλλογο, δεν ξέραμε τι να κάνουμε με όλες αυτές τις γνώσεις, τα συναισθήματα και τις απορίες που μοιραστήκαμε. Φεύγουμε από τη Νέα Σμύρνη με αισθήματα ενοχής, απελπισίας και μειονεξίας που δημιουργήθηκαν από τις τόσο μεγάλες προσδοκίες που τρέφουν από εμάς τα παιδιά ενός νησιού που και σήμερα αφέθηκε στη μοίρα του όπως συνέβη πριν εκατοντάδες χρόνια. Προσδοκίες που δεν θα μπορέσουμε να εκπληρώσουμε. Από την άλλη, όταν αυτοί, παρότι βρίσκονται τόσο μακριά από τα πάτρια εδάφη, αγωνίζονται τόσο πολύ για να αφήσουν ένα χνάρι στην ιστορία, πρέπει να υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε κι εμείς. Για παράδειγμα, μπορούμε να κάνουμε την αρχή δίνοντας ένα τέλος στο ότι ενώ βρισκόμαστε τόσο κοντά στην Ίμβρο, στην ουσία είμαστε τόσο μακριά της...


Η ΙΜΒΡΟΣ

   Η Ίμβρος και η Τένεδος, στις οποίες το τουρκικό κράτος έχει δώσει αντίστοιχα τα ονόματα Gökçeada και Bozcaada είναι δύο νησιά του Αιγαίου, στα οποία δια μέσου της ιστορίας κυριάρχησαν διαφορετικά κράτη. ʼλλαζαν συνεχώς χέρια μεταξύ Βυζαντινών, Οθωμανών, Βενετών, Ελλάδας και Συμμάχων, ενώ άλλοτε αφέθηκαν τελείως στη μοίρα τους. Δύο μοναχικά νησιά τα οποία εξαιτίας και της στρατηγικής τους θέσης κοντά στον Ελλήσποντο, είχαν διαφορετική μοίρα από τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου κι άλλοτε αποτέλεσαν τόπο εξορίας, άλλοτε πέρασμα στρατιωτικών μονάδων, ενίοτε δε δέχονταν επιθέσεις πειρατών. Η Τουρκία, η οποία με τη Συνθήκη των Σεβρών έχασε όλα τα νησιά του Αιγαίου, με τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923 που υπογράφτηκε ύστερα από τον Τουρκικό εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, κατάφερε να πάρει πίσω από την Ελλάδα τα δύο αυτά νησιά στο όνομα της ασφάλειας των Στενών. Ως αντάλλαγμα, η Ίμβρος και η Τένεδος εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή πληθυσμών που έγινε το ίδιο έτος μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και επετράπη στους Ρωμιούς κατοίκους να παραμείνουν στα νησιά τους. Επιπλέον, σύμφωνα με το άρθρο 14 της Συνθήκης της Λωζάννης, αναγνωρίστηκε το δικαίωμά τους να αυτοκυβερνούνται στο πλαίσιο ενός ημιαυτόνομου καθεστώτος, μέσω ενός τοπικού περιφερειακού συμβουλίου, το οποίο θα εκλεγόταν από τους ίδιους και να εκλέξουν τους δημόσιους υπαλλήλους και τις δυνάμεις ασφαλείας που θα υπηρετούσαν στο νησί. Όμως το τουρκικό κράτος όχι μόνο δεν αναγνώρισε ποτέ αυτά τα δικαιώματα, αλλά απαγορεύτηκε και η χρήση της ελληνικής στην εκπαίδευση, της γλώσσας που οι Ίμβριοι Ρωμιοί χρησιμοποιούσαν επί αιώνες ως επίσημη γλώσσα. Τα ελληνικά σχολεία για πρώτη φορά έκλεισαν το 1927. Το 1950 όμως, όταν στην εξουσία βρισκόταν το Δημοκρατικό Κόμμα [Σ.τ.Μ.: του Τζελάλ Μπαγιάρ και του Αντνάν Μεντερές] επετράπη εκ νέου το άνοιγμά τους. Εντούτοις, με την κρίση της Κύπρου που ξέσπασε μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας το 1964, τα σχολεία του νησιού έκλεισαν και πάλι, αυτή τη φορά οριστικά. Στην Ίμβρο μέχρι και σήμερα δεν λειτουργούν ελληνικά σχολεία.

Διαβάστε το πρωτότυπο άρθρο στην Τουρκική (PDF)