"(...) Σήμερα, περίπου 15.000 άνθρωποι που έχουν διασκορπισθεί στον πλανήτη, από την Αυστραλία στην Αμερική και από το Βέλγιο έως τη Νότια Αφρική, συνεχίζουν να προσδιορίζουν τον εαυτό τους ως Ίμβριο και να θεωρούν τον εαυτό τους κομμάτι αυτής της χώρας. Τα τελευταία 20 χρόνια επιστρέφουν στην Ίμβρο επειδή αγαπούν πολύ αυτό το νησί, επισκευάζουν τα σπίτια τους, αναβιώνουν τα έθιμά τους. Και τα τελευταία 5 χρόνια, αυξάνονται οι νέοι άνθρωποι που θέλουν πια να εγκατασταθούν μόνιμα στο νησί καθώς και οι επιχειρηματίες που θέλουν να επενδύσουν σε αυτό. Αυτό, ίσως αποτελεί την τελευταία ευκαιρία για την αναγέννηση ενός πολιτισμού που ανήκει στην Τουρκία προκειμένου αυτός να συνεχίσει να προσφέρει στην Τουρκία. Ελάτε να αξιοποιήσουμε όλοι μαζί αυτή την ευκαιρία. Σε αυτή την εποχή της παγκόσμιας επικοινωνίας, σε μία σύγχρονη Τουρκία, ας τελειώσει πια η «Εκατόχρονη Μοναξιά των Ιμβρίων»
ΟΜΙΛΙΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
«ΟΙ ΡΩΜΙΟΙ ΤΗΣ ΙΜΒΡΟΥ» (İMROZ RUMLARI)
12/11/2012, Αίθουσα Φαζίλ Σάϊ,
Πανεπιστήμιο Μπαχτσέσεχιρ,
Κωνσταντινούπολη
Παναγιότατε Οικουμενικέ Πατριάρχη, Σεβασμιότατοι Μητροπολίτες, Εξοχότατε Γενικέ Πρόξενε της Ελλάδας, Αξιότιμε Πρόεδρε και Μέλη της Εφορευτικής Επιτροπής του Πανεπιστημίου Μπαχτσέσεχιρ, Αξιότιμοι Εκπρόσωποι των Μειονοτικών Βακουφίων, Αξιότιμοι Εκπρόσωποι των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, Αγαπητοί Φοιτητές και Φίλοι από την Ίμβρο και την Κωνσταντινούπολη που βρίσκεστε σήμερα ανάμεσά μας.
Θέλω να ξεκινήσω την ομιλία μου αρχικά ευχαριστώντας ως Πρόεδρος του Συλλόγου Ιμβρίων όσους έχουν εργασθεί στο βιβλίο αυτό.
Αναμφίβολα, εάν δεν υπήρχε η ακαδημαϊκή λεπτομερής επιμέλεια και το κουράγιο της επιμελήτριας του βιβλίου της καθηγήτριας Δρ. Φεργιάλ Τανσούγ δεν θα βρισκόμασταν σήμερα εδώ.
Παρομοίως, ευχαριστώ από καρδιάς και τις Εκδόσεις Heyamola για την αποφασιστικότητα που επέδειξαν προκειμένου να παρουσιάσουν στο τουρκικό αναγνωστικό κοινό αυτό το δύσκολο θέμα το οποίο είχε αφεθεί στο σκοτάδι μέχρι σήμερα καθώς και για την επιμελημένη έκδοση του βιβλίου.
Οι συγγραφείς των άρθρων του βιβλίου εξετάζουν την Ίμβρο από ιστορική, κοινωνική και πολιτική άποψη και μας δίνουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε τη διαδρομή του λαού της νήσου μέσα στους αιώνες, ευχαριστώ εκ μέρους όλων των Ιμβρίων τον καθένα τους ξεχωριστά. Επίσης, ευχαριστώ όλους του συμπατριώτες μου που προσέφεραν φωτογραφίες και έγγραφα σε αυτή την εργασία καθώς και τα Ιμβριακά σωματεία για την συμβολή τους σε αυτήν με την προσφορά του αρχειακού τους υλικού.
Τέλος, θεωρώ ως χρέος να ευχαριστήσω απείρως το Πανεπιστήμιο Μπαχτσέσεχιρ και προσωπικά τον Πρόεδρο της Εφορευτικής του Επιτροπής Αξιότιμο κ. Ενβέρ Γιουτζέλ για την λεπτότητα που επέδειξαν εξασφαλίζοντας τη δυνατότητα να πραγματοποιηθεί η παρουσίαση του βιβλίου σε αυτό τον όμορφο ακαδημαϊκό χώρο καθώς και για την εξαιρετική τους φιλοξενία.
Παναγιότατε, Αγαπητοί Φίλοι,
Σκέφθηκα αρκετά ποια θα μπορούσε να είναι η δική μου συμβολή στη σημερινή μας συνάντηση. Νομίζω θα ήταν καλύτερα εάν, κάνοντας και κάποιες παραπομπές στο ανά χείρας βιβλίο μεταφέρω τον τρόπο που βλέπουν σήμερα οι Ίμβριοι τον εαυτό τους και το νησί, προσθέτοντας και μερικές προσωπικές εμπειρίες.
Αν θέλετε, ας ψάξουμε μερικές απαντήσεις στην ερώτηση του «ποιοι είμαστε εμείς οι Ίμβριοι και πως βλέπουμε τον εαυτό μας». Γιατί σήμερα, το έτος 2012, σχετικά νέοι άνθρωποι όπως εγώ, με κόστος να αμελήσουν την δουλειά τους, την οικογένειά τους γίνονται μέλη σε ένα ιμβριακό σύλλογο -και σα να μην έφτανε αυτό, γίνονται και πρόεδροι κι έρχονται στη Κωνσταντινούπολη για να κάνουν τέτοιες ομιλίες; Γιατί γέροι και νέοι, χιλιάδες άνθρωποι κάθε χρόνο τουλάχιστον μια φορά πάνε στο νησί, βγάζουν ξανά τις φωτογραφίες των ίδιων σοκακιών και παρόλα αυτά δεν βαριούνται καθόλου και γιατί κάθε φορά που φεύγουν λυπούνται ξανά; Γιατί λένε «φεύγουμε για να επιστρέψουμε ξανά»; Ένας άνθρωπος που ζει στην Αυστραλία γιατί φυτεύει στον κήπο του σπιτιού του σπόρους λουλουδιών από την Ίμβρο; Και κάποιος άλλος, γιατί φυτεύει Ιμβριώτικη ρίγανη στον τάφο του πατέρα του;
Θα μου πείτε, απλή η απάντηση: «αγάπη για την πατρίδα». Σωστό. Όμως, αυτό που προκαλεί την προσοχή μας σε αυτή την αγάπη προς την πατρίδα, είναι η διάστασή της που πραγματώνεται σε ένα διηπειρωτικό δίκτυο σχέσεων μεταξύ των ατόμων και των οικογενειών το οποίο διαμορφώνουν οι Ίμβριοι που έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει έξω από τον χώρο του νησιού, σε άλλα μέρη στο εξωτερικό. Τα τελευταία 20 χρόνια, αυτό το δίκτυο των σχέσεων, εξελίσσεται προς μία σύγχρονη Ιμβριακή ταυτότητα που διαμορφώνεται μέσα σε ένα διαρκές πηγαινέλα μεταξύ του εξωτερικού και του χώρου του νησιού.
Αναφέρομαι σε μία νέα ταυτότητα η οποία δίνει την δυνατότητα στους Ιμβρίους να αντιμετωπίσουν το τραύμα του πρόσφατου παρελθόντος τους και να διαμορφώσουν ένα διάλογο με την πατρίδα τους την Ίμβρο και την σημερινή πραγματικότητα της Τουρκίας. Ποια είναι λοιπόν τα κύρια στοιχεία αυτής της ταυτότητας;
Το πρώτο από αυτά, είναι η ισχυρή τοπική πολιτιστική ταυτότητα των νησιωτών η οποία βασίζεται σε μία εξαιρετική συνέχεια και μία βαθιά ιστορικότητα και έχει διαμορφωθεί σε συνδυασμό με την επίδραση της γεωγραφικής θέσης του νησιού. Όμως, ένα άλλο στοιχείο που πολλές φορές παραβλέπεται είναι το γεγονός ότι παρά την τραγική προσφυγιά μετά το 1964, η σχέση των νησιωτών του εξωτερικού με το νησί και κατά συνέπεια με την Τουρκία δεν διεκόπη ποτέ οριστικά. Ναι, οι Ίμβριοι μειώθηκαν πάρα πολύ, από 7.000 άτομα έπεσαν σήμερα στα 250 άτομα, όμως η Ρωμαίικη κοινότητα του νησιού συνέχισε πάντα να υπάρχει. Παρ’ όλες τις απαλλοτριώσεις, παρά τις καταπατήσεις οικιών και εκτάσεων, για τους περισσότερους από εμάς είχε μείνει πίσω ένα σπίτι που -ακόμη και αν ήταν γκρεμισμένο- μπορούσαμε να γυρίσουμε και να το επισκευάσουμε.
Η αύξηση των επισκέψεων στο νησί, ιδιαίτερα μετά το 1990 οπότε ήρθη η υποχρέωση προς τους ξένους υπηκόους για την λήψη άδειας από το Τσανάκκαλε προκειμένου να επισκεφθούν το νησί, έδωσε στους Ιμβρίους την δυνατότητα να συναντηθούν στο νησί. Κατά την άποψή μου, είναι πολύ σημαντικό ότι αυτή η πρόσωπο με πρόσωπο συνάντηση δεν πραγματοποιείται στο εξωτερικό αλλά πάνω στο νησί. Επειδή ιδιαίτερα οι Ίμβριοι της νεότερης γενιάς με αυτό τον τρόπο μπορούν πάνω στο σημερινό έδαφος της πατρίδας να δημιουργήσουν μία νέα δική τους αφήγηση -χρησιμοποιώντας τον ελληνικό όρο ένα νέο «μύθο». Αυτή η νέα ιμβριακή ταυτότητα, επειδή ακριβώς συνεχίζεται να διαμορφώνεται και στην Τουρκία οι Ρωμιοί της Ίμβρου συνεχίζουν κατά κάποιο τρόπο να παραμένουν ένα κομμάτι της σημερινής τουρκικής κοινωνίας και προσπαθούν να εγκαθιδρύσουν ένα διάλογο με την τουρκική κοινωνία. Αυτές οι εμπειρίες δίνουν σήμερα τη δυνατότητα στους Ιμβρίους να οραματίζονται ένα νέο μέλλον στο νησί.
Μία άλλη παράμετρος που είναι απαραίτητη προκειμένου να κατανοήσουμε τον χαρακτήρα των Ιμβρίων είναι η κατάσταση που μπορώ να περιγράψω ως η «εκατόχρονη μοναξιά μας». Ο πολιτισμός των Ρωμιών της Ίμβρου ανέκαθεν βασιζόταν στην οικονομική αυτάρκεια και στην συνείδηση ότι δεν μπορούν να βασισθούν σε καμία άλλη δύναμη εκτός από τον εαυτό τους. Όμως τα γεγονότα του τελευταίου αιώνα έχουν σφυρηλατήσει περαιτέρω αυτή την αίσθηση της εγκατάλειψης και της μοναξιάς. Ο Ίμβριος συγγραφέας και ιατρός Γιώργος Ξεινός, Πρόεδρος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, περιγράφει με τα παρακάτω λόγια αυτή τη «συνείδηση της μοναξιάς».
«(...) εκεί στη μεθόριο των δύο ηπείρων, των δύο κόσμων, όπου τα ρεύματα των θαλασσών και των πολιτισμών συναντιούνται αιώνες και αιώνες, γράφοντας τη μοίρα των ανθρώπων… σε τούτη εδώ η μεθόριο, στο μεταίχμιο, η Ίμβρος και η Τένεδος, δέσμιες της γεωγραφικής τους θέσης, αέναα κλυδωνίζονται πάνω στα κύματα της ιστορίας, που αδιάλειπτα αναταράσσεται από την ακατάσχετη επιθυμία των κοσμοκρατόρων να ελέγξουν και να κυριαρχήσουν στον χώρο. Μια στην κορυφή και μια στην άβυσσο οι κάτοικοι των δύο νησιών, συνειδητοποίησαν βαθύτατα την τύχη της διαρκούς εναλλαγής και την αδήριτη αναγκαιότητα της συνεχούς προσαρμογής. Βαθιά επίγνωση του πεπρωμένου, που αναδύεται από το βάθος της ιστορικής μνήμης, όπως αυτή έχει καταγραφεί στην κοινή συνείδηση τους μέσα στον χρόνο. Μνήμη γεμάτη από απροσδόκητες χαρές και λύπες, ανυπολόγιστες δόξες και συμφορές, αναπάντεχες επιδρομές εμπόρων και πολεμιστών, αιφνίδιοι εξανδραποδισμοί κι επιστρατεύσεις, νυχτερινές αποβάσεις κι ορθρινοί απόπλοι για αναγκαστικές κι εθελούσιες αποδημίες.
Όλα τούτα κι άλλα αναρίθμητα παρόμοια, χαραγμένα στην κοινή συνείδηση, συγκρότησαν την παράδοση. Μια παράδοση αγώνα για την όπως-όπως επιβίωση, ανάμεσα στις συμπληγάδες των καιρών που άλλοτε με άσπρα πανιά κι άλλοτε με μαύρα, προσπερνούν και χάνονται στη θολή γραμμή των οριζόντων ή ξεμπαρκάρουν στ’ ακρογιάλια τους. Έτσι έμαθαν οι νησιώτες να γνωρίζουν, με την πρώτη ματιά, τα σημάδια που ξεπροβάλλουν κάθε φορά, και να φυλάγονται όταν το μπορούν κι όταν όχι, να πηδούν σ’ ένα πλεούμενο και να παίρνουν τους δρόμους της προσφυγιάς, καιροφυλακτώντας πάντα να επιστρέψουν, όταν η καταιγίδα κοπάσει και ξαναλάμψει ο ήλιος, διαλύοντας τα σκοτάδια και τις ομίχλες».
(...) [Σήμερα, οι Ίμβριοι] έχουν στραμμένα τα μάτια στην πατρίδα τους αγωνιζόμενοι για τη διάσωση της φυσιογνωμίας της και την δημιουργία ενός ειρηνικού μέλλοντος, που θα επιτρέψει στις επερχόμενες γενιές την διαρκή και απρόσκοπτη σχέση μαζί της. Αυτό έκαναν πάντα, το ίδιο κάνουν και τώρα περιβεβλημένοι την ιστορική μοναξιά τους, που ίσως να ’ναι και η διαχρονική τους μοίρα.»
Όπως φαντάζεστε, όλα αυτά εμπεριέχουν ταυτόχρονα και πολλές αντιφάσεις στο εσωτερικό τους. Η επιστροφή σε ένα τόπο όπου έχουν βιωθεί τόσες αδικίες και τόσος πόνος, ο οποίος έχει μία εξόχως στρεβλή κοινωνική και οικονομική δομή και ένα προβληματικό ιδιοκτησιακό καθεστώς, απαιτεί μία σοβαρή εσωτερική αναμέτρηση για όλους, νέους και γέρους. Σχετικά με την ανατομία της πάλης που ζει στο εσωτερικό του ο καθένας από εμάς και σχετικά με την ψυχολογία των Ιμβρίων μπορείτε να βρείτε πολύ περισσότερα απ’ όσα σας έχω αναφέρει μέχρι τώρα στο άρθρο του κοινωνικού επιστήμονα Γιώργου Τσιμουρή μέσα στο βιβλίο. Δείτε τι λέει σε κάποιο σημείο ο Τσιμουρής:
«Όπως όσοι παρέμειναν «στριμωγμένοι» στην πατρίδα τους έτσι και όσοι έφυγαν μα και όσοι επιστρέφουν, αντιλαμβάνονται τη δική τους Ρωμαίικη υπόσταση ως αποκομμένη από τον τόπο της είτε υποβιβασμένη σε αντικείμενο της διαμάχης μεταξύ των ομογενοποιητικών-εθνικιστικών ιδεολογιών. Αυτός ο διχασμός και η όλη σύγχυση που αυτός προκαλεί θα συνεχίζεται όσο η προσωπική και οικογενειακή ιστορία και η μοίρα των Ρωμιών θα μένει ανάμεσα στη γεωγραφική και συμβολική σύγκρουση των εθνών-κρατών»
Πριν λίγο είχα αναφερθεί στην εξαιρετική συνέχεια του πολιτισμού της Ίμβρου. Και αυτό αποτελεί ένα από τα σημαντικά στοιχεία της Ιμβριακής ταυτότητας. Αν θέλετε ας δούμε λίγο αυτό το θέμα επωφελούμενοι και από το άρθρο της Καθηγήτριας Δρ. Σουνά Τσαγαπτάϊ που πραγματεύεται την προοθωμανική ιστορία της Ίμβρου: Το άρθρο της Δρ. Τσαγαπτάϊ εκκινώντας από τα προϊστορικά ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών που συνεχίζονται στο νησί, περνάει από την Ίμβρο που αναφέρεται στην Ελληνική μυθολογία και στα έπη Ιλιάδα και Οδύσσεια του Ομήρου, αναφέρει την μετατροπή της Ίμβρου σε αποικία της πόλεως των Αθηνών μετά τους περσικούς πολέμους κατά τον 6ο μ.Χ. αιώνα και περνώντας από τις περιόδους της Ρωμαϊκής και της Ανατολικής Ρωμαϊκής (δηλαδή Βυζαντινής) Αυτοκρατορίας φθάνει μέχρι την ʼλωση της Πόλης το 1953. Προς το τέλος δε του άρθρου γράφει τα εξής:
«Η τμηματική και με διάφορα κενά ιστορία που παρατηρείται στην περίληψη που διαβάσατε και η μετέωρη κατάσταση της Ίμβρου είναι μία κατάσταση την οποία εύκολα μπορούν να παρατηρήσουν και οι επισκέπτες που πηγαίνουν σήμερα στην Ίμβρο. Σε πολλά σημεία του νησιού μας υποδέχονται έργα τα οποία έχουν απομακρυνθεί από το πραγματικό τους πλαίσιο».
Φοβάμαι ότι η διακοπή της συνέχειας μεταξύ της ιστορίας και της σημερινής κατάστασης του νησιού η οποία περιγράφεται σε αυτό το απόσπασμα, δεν μπορεί να γεφυρωθεί χωρίς τους ντόπιους κατοίκους του νησιού, τους Ίμβριους. Επειδή ενώ το νησί βιώνει αυτό το χάσμα, εμείς συνεχίζουμε να ζούμε με τις προβολές της ιστορίας των 2.500 ετών μέσα στην καθημερινή μας ζωή. Αυτό εννοώ όταν αναφέρομαι στη διάρκεια. Φερ’ειπείν, μπορούμε να διαβάσουμε τις επιγραφές στις αρχαίες ταφικές στήλες που βγαίνουν από την γη του νησιού στην δική μας γλώσσα με το σημερινό μας αλφάβητο. Πολλά από τα ονόματα που αναγράφονται σε αυτές είναι ονόματα που χρησιμοποιούμε ακόμη και σήμερα. Στα εκατοντάδες εξωκλήσια μας που περιγράφει ο Μελίτων Καράς στο άρθρο του ανά χείρας βιβλίου με τίτλο «Θρησκευτική Ζωή και Εκκλησίες στην Ίμβρο» και τα οποία έχουν ανεγερθεί εκτός απ’ τα χωριά μας και σε όλες τις κορυφές, τους κόλπους και τις κοιλάδες του νησιού μας, συνεχίζουμε ακόμη και σήμερα την πρακτική της αρχαίας εποχής και θυσιάζουμε σφάγια. Κι εάν εκείνη τη μέρα ο καιρός είναι καλός, λέμε ο ένας στον άλλο στην τοπική μας διάλεκτο, «βίδιασε», δηλαδή «σήμερα είναι ωραία μέρα επειδή ο θεός Δίας είναι ευτυχής». Ναι, μπορεί πράγματι οι γραπτές πηγές για την μεσαιωνική περίοδο να είναι περιορισμένες, όμως εμείς τα βράδια ακόμη αφηγούμαστε στα παιδιά μας παραμύθια και θρύλους που μιλούν για εκείνες τις εποχές και λένε για την ίδρυση των χωριών μας, τις πειρατικές επιδρομές, την ερωτική ιστορία της βενετσιάνας πριγκίπισσας του Κάστρου. Τα παραδοσιακά τοπωνύμια που έχουμε καταγράψει πάνω στον χάρτη του νησιού παρουσιάζουν απίστευτη πυκνότητα, υπερβαίνουν τις τρείς χιλιάδες.
Όμως ελάτε ν’ αφήσουμε σε μια άκρη τις παλιές εποχές και επωφελούμενοι και πάλι από το βιβλίο να δούμε τώρα και τις εμπειρίες του πρόσφατου παρελθόντος και πως αυτές αντανακλούν στην σημερινή πραγματικότητα των Ιμβρίων.
Το σημαντικότερο συμβάν της πρόσφατης ιστορίας της Ίμβρου είναι αναμφίβολα το πρόγραμμα «εκκαθάρισης των Ρωμιών» που τέθηκε σε εφαρμογή το 1964. Όμως που εφαρμόσθηκε αυτό το πρόγραμμα; Τι είδους τόπος ήταν η Ίμβρος το 1964; Το επίπεδο της εκπαίδευσης μπορεί να μας δώσει κάποια στοιχεία. Στην εργασία του Μάκη Μπουτάρα με τίτλο «Η Εκπαιδευτική Περιπέτεια της Ίμβρου» που περιλαμβάνεται στο βιβλίο μαθαίνουμε ότι το 1955 στην Ίμβρο σε 7 μειονοτικά δημοτικά και ένα μειονοτικό ημιγυμνάσιο σπούδαζαν συνολικά 1.000 μαθητές. Εάν δεν είχαν υποχρεωθεί να κλείσουν τα σχολεία το 1964 σε αυτά θα είχαν προστεθεί και 3 νηπιαγωγεία των οποίων η κατασκευή είχε περατωθεί μέσα στον ίδιο χρόνο. Δεν είναι αυτή μια εντυπωσιακή υποδομή παιδείας για ένα νησί 7.000 κατοίκων που ζούσε από την γεωργία; Η περίοδος μεταξύ 1950-1963 είναι ταυτόχρονα ένα διάστημα κατά το οποίο το νησί είχε αρχίσει να επεκτείνεται εμπορικά προς την Κωνσταντινούπολη κατά την οποία αρχίζουν να ιδρύονται και τουριστικές επιχειρήσεις. Δηλαδή οι Ρωμιοί της Ίμβρου, έχουν πιστέψει σε ένα μέλλον μέσα στην Τουρκική Δημοκρατία και έχουν επενδύσει σοβαρά σε αυτό το μέλλον. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, το νησί διανύει μία πολύ ευτυχισμένη και φωτεινή περίοδο, γεμάτη ελπίδες. Αυτό μπορείτε να το καταλάβετε ακόμη και με μία απλή ματιά στις φωτογραφίες της εποχής. Εξάλλου, ο [τούρκος συγγραφέας] Αζρά Ερχάτ, ένας από τους πρώτους «Γαλάζιους Ταξιδιώτες»[1], αφού επισκέφθηκε το νησί κατά τη δεκαετία του 1950 είπε τα εξής:
«Η Ίμβρος, είναι ένα ευτυχισμένο νησί. Είναι η «Νήσος των Μακάρων» η οποία υμνείται στα κείμενα της αρχαιότητας αλλά είναι άγνωστο που ακριβώς βρίσκεται στον κόσμο».
Συνεπώς, το τραύμα της πολιτικής της «εκκαθάρισης των Ρωμιών» που ξεκίνησε το 1964 ήταν ακόμη πιο βαρύ για τους Ίμβριους. Παραδείγματος χάριν, το αιφνίδιο κλείσιμο μέσα σε μία ημέρα των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στα οποία τόσο μεγάλη επένδυση είχαν πραγματοποιήσει οι κοινότητες των χωριών και είχαν τόσο μεγάλη αξία για την κοινωνία, είναι μία κατάσταση που ο κόσμος ακόμη και σήμερα δεν μπορεί να τη χωνέψει. Το καθένα από τα σχολικά εκείνα κτίρια τα οποία τα έχτισαν με τα χέρια τους οι πατεράδες μας και που σήμερα έχουν εγκαταλειφθεί να καταρρέουν είτε έχουν μετατραπεί σε ξενοδοχεία, αποτελούν από μία χαίνουσα πληγή για όλους εμάς. Εξαιτίας όλων αυτών, στη συλλογική μας μνήμη κυριαρχεί η εικόνα ότι έχουμε εκδιωχθεί από μία «παραδεισένια πατρίδα».
Ναι, δυστυχώς οι άνθρωποι της «Νήσου των Μακάρων» του Αζρά Ερχάτ, θα ζούσαν μετά από μερικά χρόνια την «Μεγάλη Προσφυγιά» δηλαδή την «Έξοδο». Η σημασία της λέξης στην ελληνική γλώσσα είναι «η έξοδος» όμως σήμερα στη βιβλιογραφία συχνά χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό «της μαζικής φυγής ενός λαού». Οι διοικητικές πρακτικές που προκάλεσαν αυτή την μεγάλη φυγή μπορούν να βρεθούν σε αρκετά από τα άρθρα του βιβλίου. Γι’ αυτό το λόγο εγώ δεν θα σας κουράσω εδώ με διάφορους αριθμούς και καταλόγους που προκαλούν τη δυσφορία αναφέροντας πόσο τοις εκατό του νησιού απαλλοτριώθηκε είτε με ποια μέτρα οι άνθρωποι εξαναγκάσθηκαν να φύγουν, όπως σας είπα αυτά υπάρχουν στο βιβλίο αναλυτικά και τεκμηριωμένα με αδιαμφισβήτητο τρόπο. Εκ μέρους μου μπορώ να πω μόνο το εξής: σαν αποτέλεσμα, μεταξύ 1964-1994 μας μείωσαν από 7.000 σε 300 άτομα.
Το δε γιατί τα έπραξαν όλα αυτά το βρίσκουμε να περιγράφεται με επιστημονικό τρόπο και μακριά από συναισθηματικούς και πολιτικούς ορισμούς σε ένα από τα άρθρα του βιβλίου, στην εργασία της Ελίφ Μπαμπούλ με τίτλο «Πολιτικές Αναγνώρισης στην Ίμβρο». Έννοιες που αναφέρονται εδώ όπως «Κοινωνική Μνήμη και Επίσημο Ανήκειν», «Σύγκρουση του Εθνικού και του Αυτόχθονου» μας βοηθούν να καταλάβουμε την πραγματική φύση των όσων συνέβησαν στο νησί. Όπως με σαφήνεια υποδεικνύει η Μπαμπούλ, οι Ρωμιοί προβάλλουν επί της νήσου «ένα ισχυρισμό του ανήκειν που πηγάζει από μία εντοπιότητα η οποία δεν χωρεί μέσα στον ορισμό της εθνικής υπηκοότητας». Δηλαδή πράγματα όπως να υπενθυμίζετε ότι ζείτε ως κοινότητα εκεί επί 2.500 χρόνια, να αναφέρετε ότι το χωριό σας ονομάζεται «Αγρίδια» στη γλώσσα σας εδώ και 370 χρόνια και ότι όλοι έτσι το ξέρουν, είτε να λέτε πως το σπίτι, το αμπέλι του παππού και του πατέρα σας πρέπει φύσει να το κληρονομήσετε εσείς, ότι το σχολείο του χωριού το έκτισε η κοινότητα, κ.τ.λ. Γι’ αυτό το λόγο –παραθέτω απόσπασμα από την Μπαμπούλ:
«(…) το τουρκικό κράτος δεν επιτρέπει στους Ρωμιούς να τους ανήκει το νησί αλλά μόνο να το θυμούνται. (…) Αυτός ο αυταρχικός εκ νέου προσδιορισμός κλειδώνει το Ρωμέϊκο παρελθόν του Νησιού στη βιτρίνα ως μια ιστορία που δεν έχει πια επιστροφή και το μετατρέπει σε μία υπόθεση «νοσταλγίας» για την οποία εφεξής μπορούν μόνο να πενθούν».
Και λοιπόν, έναντι όλων αυτών, ποια μπορούσε να ήταν η στάση που θα τηρούσαμε εμείς ως άνθρωποι δεύτερης και τρίτης γενιάς που μεγαλώναμε πια έξω από την πατρίδα; Σκεφθείτε: επιστρέφετε σε ένα τόπο όπου έχει ισοπεδωθεί το παρελθόν της οικογένειάς σας, των συγγενών σας, των οικογενειακών σας φίλων. Αυτός το τόπος είναι πολύ μακρινός σε σχέση με τη δική σας ζωή σήμερα. Όμως συνάμα, είναι και το μοναδικό μέρος το οποίο μπορείτε να αποκαλέσετε πατρίδα με την πραγματική έννοια του όρου. Το πατρικό σπίτι δεν μπορεί να κατοχυρωθεί επάνω σας, επειδή είστε ξένος υπήκοος. Όλα τα κτήματα της οικογένειας έχουν απαλλοτριωθεί εκείνη την περίοδο και τώρα τα σπείρουν και τα θερίζουν άλλοι. Έχουν αλλάξει ακόμη και το όνομα του νησιού, το ίδιο και το όνομα του χωριού σας. Σε κάθε σημείο σας εξιστορούν χίλιες και μία ιστορίες και αναμνήσεις. Ούτε στην Τουρκία μα μήτε και στην Ελλάδα κανείς δεν σας ακούει, δεν σας βοηθά. Στην πραγματικότητα για όλους τους άλλους εσείς ως Ίμβριος δεν υπάρχετε. Όμως, φυσικά εσείς ο ίδιος ξέρετε πολύ καλά την ύπαρξη αυτής της ταυτότητάς σας. Τι θα κάνατε;
Νομίζω ότι αρχικά θα ψάχνατε να βρείτε κάποιον να σας ακούσει. Πρέπει να πω ότι τα τελευταία χρόνια, με την βοήθεια και της ενταξιακής διαδικασίας της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχουν υπάρξει πολύ θετικές εξελίξεις στο ζήτημα αυτό. Κατ’ αρχήν, στη χώρα μας την Τουρκία μπορούμε πλέον να μεταφέρουμε απευθείας τα προβλήματά μας στις επίσημες αρχές και να συζητούμε μαζί τους για τους τρόπους επίλυσης αυτών. Στο πλαίσιο αυτό, αντιπροσωπείες που εκπροσωπούσαν τους Ιμβρίους του εξωτερικού έχουν γίνει δεκτές και από τον Πρωθυπουργό, και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τον Υπουργό Εξωτερικών. Είμαστε σε τακτική επαφή με τις τοπικές αρχές του νησιού πού είναι το επαρχείο και ο δήμος. Σαν αποτέλεσμα όλων αυτών των επαφών που εξελίχθηκαν πολύ θετικά άρχισε να καταγράφεται πρόοδος στην επίλυση ορισμένων προβλημάτων. Πρωταρχικό εξ΄ αυτών είναι το γεγονός της επικείμενης ίδρυσης ενός Ρωμαίικου σχολείου εντός του επόμενου έτους. Η αδειοδότηση της ίδρυσης αυτού του σχολείου μετά από σχεδόν 50 χρόνια αναμφίβολα μας βοηθά να βλέπουμε το μέλλον με ελπίδα. Επίσης, εδώ μπορούμε να σημειώσουμε ότι τα προβλήματα ιδιοκτησίας και παιδείας που αντιμετωπίζει η Ίμβρος αναφέρονται σε όλες τις Εκθέσεις Προόδου της Ε.Ε. από το 2004 και εφεξής. Τέλος, πρέπει να προσθέσω επίσης ότι κατόπιν μίας απόφασης που ελήφθη με την από κοινού υποστήριξη τούρκων και ελλήνων βουλευτών στη Νομική Επιτροπή της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, πραγματοποιήθηκε επιτόπια έρευνα στο νησί εκ μέρους του Ελβετού βουλευτή Αντρέας Γκρός και πως η «Έκθεση Γκρός» που δημοσιεύθηκε κατόπιν τούτου χαράσσει ένα οδικό χάρτη για τη επίλυση των προβλημάτων που έχουν διαπιστωθεί.
Επειδή δυστυχώς συνεχίζουν και υπάρχουν ακόμη πολύ σοβαρά προβλήματα που αναμένουν την επίλυσή τους. Επικεφαλής τούτων είναι τα προβλήματα της υπηκοότητας και τα συνεπακόλουθα προβλήματα ιδιοκτησίας που πηγάζουν από τα πρώτα. Για να συνοψίσω εν τάχει, οι άνθρωποι που εξαναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν το νησί φυσικά δεν μπόρεσαν να υπηρετήσουν την στρατιωτική τους θητεία και με αυτή την πρόφαση διαγράφηκαν στο παρελθόν χάνοντας έτσι την τουρκική υπηκοότητα. Σήμερα δεν εφαρμόζεται πια αυτή τη πρακτική. Όμως, οι άνθρωποι αυτοί που στο παρελθόν πέρασαν υποχρεωτικά σε άλλη υπηκοότητα δεν μπορούν πια σήμερα να κληρονομήσουν την περιουσία τους στο νησί. Να διευκρινίσω αμέσως σε αυτό το σημείο ότι αυτή η πρακτική δεν έχει σχέση με την αμοιβαιότητα. Επειδή αφενός υφίστανται αποφάσεις τουρκικών δικαστηρίων που αποδέχονται ότι στο θέμα της κληρονομιάς υπάρχουν οι συνθήκες της αμοιβαιότητας μεταξύ της Τουρκίας και της Ελλάδας και αφετέρου –που είναι και το σημαντικότερο- σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας όπως το κληρονομικό δικαίωμα αποτελούν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και αυτά δεν μπορούν να αξιολογούνται στο πλαίσιο της αμοιβαιότητας.
Μπορώ να παρατείνω πολύ αυτό τον κατάλογο. Όμως αυτό που θέλω να πω εδώ επί της ουσίας είναι το εξής: Πράγματι, τα τελευταία 6-7 χρόνια ζούμε μία θετική αλλαγή στην στάση των επίσημων αρχών. Όμως, εάν επιθυμείτε πραγματικά να επιστρέψουν οι άνθρωποι σε ένα τέτοιο μέρος όπως η Ίμβρος, τότε πρέπει να πάρετε όλα τα μέτρα, είτε νομικά είτε διοικητικά τα οποία θα εξασφαλίσουν ότι αυτοί θα μπορέσουν να επιστρέψουν εκεί στην πράξη και να εξασκήσουν να ανθρώπινα δικαιώματά τους. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα, προέκυψαν από νόμους και εγκυκλίους που είχαν εκδοθεί στο παρελθόν με αυτό το σκοπό, επειδή δηλαδή πραγματοποιήθηκε δυσμενής διακριτική μεταχείριση σε εμάς. Νομίζω ότι τώρα πια αυτά μπορούν να εξαλειφθούν μόνο με θετική διακριτική μεταχείριση, δηλαδή με ειδικές ρυθμίσεις που θα διορθώνουν τις αδικίες που έχουν διαπραχθεί.
Η έκδοση του έργου που παρουσιάζεται σήμερα, πραγματοποιείται σε μία στιγμή κατά την οποία οι Ρωμιοί της Ίμβρου διανύουν μια πραγματικά κρίσιμη περίοδο. Γι’ αυτό, κλείνοντας, θέλω να μεταφέρω εκ μέρους όλων των Ιμβρίων του εξωτερικού στους τούρκους αναγνώστες που πρόκειται να διαβάσουν αυτό το βιβλίο το εξής μήνυμα: Σήμερα, περίπου 15.000 άνθρωποι που έχουν διασκορπισθεί στον πλανήτη, από την Αυστραλία στην Αμερική και από το Βέλγιο έως τη Νότια Αφρική, συνεχίζουν να προσδιορίζουν τον εαυτό τους ως Ίμβριο και να θεωρούν τον εαυτό τους κομμάτι αυτής της χώρας. Τα τελευταία 20 χρόνια επιστρέφουν στην Ίμβρο επειδή αγαπούν πολύ αυτό το νησί, επισκευάζουν τα σπίτια τους, αναβιώνουν τα έθιμά τους. Και τα τελευταία 5 χρόνια, αυξάνονται οι νέοι άνθρωποι που θέλουν πια να εγκατασταθούν μόνιμα στο νησί καθώς και οι επιχειρηματίες που θέλουν να επενδύσουν σε αυτό. Αυτό, ίσως αποτελεί την τελευταία ευκαιρία για την αναγέννηση ενός πολιτισμού που ανήκει στην Τουρκία προκειμένου αυτός να συνεχίσει να προσφέρει στην Τουρκία. Ελάτε να αξιοποιήσουμε όλοι μαζί αυτή την ευκαιρία. Σε αυτή την εποχή της παγκόσμιας επικοινωνίας, σε μία σύγχρονη Τουρκία, ας τελειώσει πια η «Εκατόχρονη Μοναξιά των Ιμβρίων».
Σας Ευχαριστώ
Κωνσταντίνος Χριστοφορίδης
Πρόεδρος Δ.Σ.
Συλλόγου Ιμβρίων
[1] «Γαλάζιοι Ταξιδιώτες» [Mavi Yolcular]: Ένα λογοτεχνικό και ταυτόχρονα πολιτιστικό κίνημα που ξεκίνησε από την Αλικαρνασσό (Μποντρούμ) της Μικράς Ασίας κατά τη δεκαετία του 1950 με πρωτοπόρο τον εξόριστο εκεί από το κεμαλικό καθεστώς συγγραφέα Τζεβάτ Σακίρ Καμπάαγατσλι τον γνωστό και με το λογοτεχνικό ψευδώνυμο “Χαλικαρνάς Μπαλικτσισί” (Halikarnas Balıkçısı) [«Ο Ψαράς της Αλικαρνασσού]. Ο “Χαλικαρνάς Μπαλικτσισί” ξεκίνησε πρώτος τη φυσιολατρική περιήγηση με ιστιοπλοϊκό στα παράλια της Μικράς Ασίας την οποία αργότερα ονόμασε ο Αζρά Ερχάτ “Μαβί Γιολτζουλούκ” (Mavi Yolculuk), δηλαδή «Γαλάζιο Ταξίδι». Οι συμμετέχοντες σε αυτές τις περιηγήσεις αποκαλούνταν «Γαλάζιοι Ταξιδιώτες». Η όλη εμπειρία αποσκοπούσε σε μία εις βάθος γνωριμία με τη φύση και κατά προέκταση με το αρχαίο παρελθόν της Μικράς Ασίας και ιδίως των παραλίων του Αιγαίου. Στο πλαίσιο μιας νέας λογοτεχνικής –και εν μέρει εθνικής- αφήγησης, οι συγγραφείς του ρεύματος αυτού υιοθετούσαν το αλλογενές ιστορικό και μυθικό παρελθόν (ελληνικό, λυκιακό, καρικό, κ.ά.) του τόπου ενσωματώνοντάς το μέσα στην αναδυόμενη σύγχρονη τουρκική ταυτότητα.
